علیرضا حسن زاده عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم شناسی در نشست نقد تاریخ عشق به روایت پریان شمال:
برای تبدیل قصه های پریان به میراث زنده، راهی جز باززآیی هنری و ادبی آنها وجود ندارد
نشست بررسی رمان پری کشی: تاریخ عشق به روایت پریان شمال کتابی که از سوی نشر مروارید در خرداد 1399 منتشر شده است، از سوی انجمن انسان شناسی ایران، پژوهشکده گیلان شناسی دانشگاه گیلان، انجمن مهرورزان گیل با همکاری پژوهشکده مردم شناسی با حضور منتقدان افشین نادری محقق فرهنگ عامه و قصه های پریان و مانی کلانی انسان شناس و محقق و با دبیری ژیلا مشیری انسان شناس و مدیر گروه اسطوره و آیین پژوهشکده مردم شناسی با حضور مولف علیرضا حسن زاده عضو هیئت علمی پژوهشکده مردم شناسی برگزار گردید. در این نشست نخست افشین نادری کارشناس ارشد پژوهشکده مردم شناسی، محقق قصه های پریان و افسانه پژوه، درون‌مایه اصلی رمان "پری کُشی: تاریخ عشق به روایت پریان شمال"را عشق و دوستی و صلح دانست و افزود این را از همان عنوان دوم کتاب نیز می‌توان فهمید: "تاریخ عشق به روایت پریان شمال ". پری کشی را علیرضا حسن‌زاده به فاطمه مادرش که به مهربانی پریان است و ژاله آموزگار، بزرگ بانوی اساطیر ایران، تقدیم کرده است. این تقدیمنامه هم نشان از دو بن‌مایهٔ اصلی رمان دارد " زن و پری. پری حسن‌زاده از دل فرهنگ بومی و محلی گیلان و مازندران و فرهنگ اسطوره‌ای و آیینی ایرانی و در عین حال فرهنگ بشری آفریده‌شده است و رنگ و بوی داستانی و مدرن به خود گرفته است پری و زن هر دو با طبیعت، زایش و باروری، برکت و آبادانی ارتباط دارند زنان و پریان هر دو نگاهبانان طبیعت, زندگی و صلح‌اند. یکی دیگر از بن‌مایه‌های رمان رؤیاست. رؤیا راز عشق است و انسانی که رؤیایش را از دست داده باشد نمی‌تواند عاشق شود. عشق هم راز رؤیا، زیبایی و حقیقت است. پریان داستان پری کشی به تمام پری‌های افسانه های پریوار شبیه‌اند و درعین‌حال متفاوتند با آنها . از دل افسانه‌ها اساطیر، و آیینهای ایرانی و ایرانی_شمالی (پریان دریا مرداب و جنگل) برآمده‌اند و سپس با قلم او داستانی شده‌اند. پری کشی فراخوان پریان است آدمیان را به عشق ، رویاآفرینی و قصه گویی .در دورانی که هر سه ی این‌ها در جهان دارد به فراموشی سپرده می‌شود "پری‌ها به‌شدت عاشق قصه شنیدنند به‌خصوص قصه‌هایی در مورد خودشان"در کتاب آمده است که آدم‌ها و پریان پل اتصالی دارند و آن عشق است و مباد که این پل اتصال از میان برود. آن‌وقت است که دیگر کسی خواب نمی‌بیند و چه عقوبتی بدتر از این. حتی " بعضی از آنها می‌پذیرند که به‌واسطه عشق در زمین زندگی کنند. حتی اگر نتوانند دیگر به آسمان برگردند. در مقام مقایسه اما زنان جایگاه ویژه و برتری نسبت به پریان دارند در جایی از رمان آمده" زنان اگر با هم یک چیز را بخوانند یا بگویند از اموری خبر می‌دهند که حتی پریان هم با آن‌همه هوش جادویی‌شان از آن بی‌خبر هستند "چند سال قبل زنان توی آوازشان باران را خواب دیدند و این را به پری‌ها گفتند. پری‌ها هر چه به آسمان نگاه کردند یک تکه ابر هم در آسمان نبود، اما بااین‌همه آسمان پر از ابر شد و باران بارید همین است که پری‌ها به قصه‌ها و آوازهایی که زن‌ها می‌خوانند باور و اعتقاد دارند" زنان کار می‌کنند و برگزارکننده آیینهای زایش زندگی و برکت زایی هستند، مادرند و آفریننده لالایی‌ها و آوازها، دخترند و سمبل زیبایی راوی قصه و افسانه و باغبان گل‌ها و کودکان و با دستانشان عطر و طعم و رنگ و نقش و حجم خلق می‌کنند. پری کُشی کتابی در ستایش موقعیت زنانه است و جایگاه زن را مقدس می‌داند. در عین حال کتابی در ستایش روایت هم هست . برای این کار از شخصیت های افسانه‌ای و اسطوره‌ای آیینی ومثالی استفاده میکند. در جای دیگری برای نشان دادن نقش مقدس زنان و جایگاه آواز و موسیقی و هنر جمعی از توصیف آیینی در میان زنان شالیکار گیلانی استفاده میکند. زمانی شالی‌ها قد نکشیدند و درختان شکوفه ندادند. مردان با تیغ و شمشیر به سراغشان رفتند اما کاری از پیش نبردند. زنان نهیبشان زدند که با تیغ به سراغ گیاه و درخت نباید رفت آن‌وقت در کنار گهواره‌ی بچه‌هایشان در تلار شروع به خواندن آواز برای شالی ها کردند. آوازهایشان به هم پیوست و یکی شدو در همه جا پیچید . آنها با نیروی آواز و مهربانی مادرانه‌شان شالی را به قد کشیدن و دانه بستن واداشتند و درختان هم شکوفه کردند و بار گرفتند در همین راستا محیط‌زیست و مظاهر آن از قبیل آب‌وخاک و گیاه و حیوان نیز از مهم‌ترین بن‌مایه‌های داستان حسن‌زاده است که از همان صفحات نخستین کتاب با آلوده شدن دو رودخانه شهر رشت و نگرانی دختری به نام تارا برای حال ماهیان و تقاضای کمکش از پری‌ها رخ می‌نماید. مظاهری طبیعی در این رمان همگی با جلوه‌های زنانه ارتباط دارند زن در این داستان از سد زبان و زمان و مکان می‌گذرد و به زندگیِ همیشه می پیوندد و چون پری عاشق می‌شود او جایی در این کتاب نوشته: " زنان رؤیایی هستند که توی بیداری هم دیده می‌شوند."
پس از وی، مانی کلانی پژوهشگر انسانشناس در نشست نقد و تحلیل کتاب پریکشی، تأکید کرد که فهم این کتاب از دو منظر ممکن است. از منظری ادبی و نمادین، در داستانهای فولکلوریک ساکنان گیلان، روایتهایی حماسی و تغزّلی از عشق و دلدادگی میان آدمیان و پریان و دیگر پیوند زدن این روایتها به اتفاقات تاریخ معاصر، مانند انقلاب مشروطه. همگی حکایتهایی هستند که درضمن آنها پریان همچون استعارههایی ادبی، تاریخ ظلموستم حکام محلی گیلان و مقاومت زنان و مردان این سرزمین را علیه حکام منصوب سلسۀ صفویه، به روایت میکشند؛ روایتهایی از تلاش آنها برای ساختن جامعهای مبتنی بر صلح و دوستی. ولی به باور کلانی، از منظری کیهانشناختی/ هستیشناختی که کمتر به شکلی خودآگاهانه، توسط نویسندۀ کتاب به آن توجه شده، پریان وجود واقعی دارند و بواسطۀ رؤیا، زمزمۀ بیاختیار موسیقی، یادآوری ناگهانی خاطرات گذشته و...، کمککنندۀ انسانها در روزهای سختی و تنهایی هستند؛ ناقد در تأیید مدعای خود، شواهدی نیز از پژوهشهای مستند انجامشده توسط مردمشناسان شمنشناس ارائه داد که نشان میدهد مشابهتهای آشکاری وجود دارد میان آیینهای به خلسه رفتن شمنها و مسافرتشان به جهانهای علوی و سفلی و نیز سفر شخصیتهای کتاب به جهانهای پریان؛ در مردابها و بر فراز دریاها. کلانی اعتقاد دارد لازم است به هر دو منظر در فهم اثر توجه شود که این دو منظر، جنبههای متفاوت و مکملی از این میراث ناملموس ایرانزمین یعنی آیینهای ارتباط با پریان را ثبت و ضبط میکند.
پس از آن حسن زاده گفتاری کوتاه درباره رمان خود را مطرح نمود، وی گفت، تبدیل تاریخ به فیکشن معنایی هستی شناختی به عناصر مهمی چون عشق، رویا، تقابل خیر و شر، صلح، دوستی و غیره می بخشد. در این رمان که ساختار آن ترکیبی از روایت اصلی و خرده روایت های متاثر از قصه های پریان است، به قول باختین در تقابل خیر و شر صدای درون را می توان شنید، یعنی هر انسانی در تمام دوره های تاریخی در درون خود میدانی از تقابل خیر و شر و عشق و نفرت می یابد به واقع تقابل خیر و شر از قلب و ذهن انسان ها شروع شده و به جهان واقع در طی تاریخ و گذر زمان راه می یابد. وی گفت، این رمان به گفتمان میراث فرهنگی اقوام ایرانی نزدیک است و سعی دارد نشان دهد که راه ما برای حفظ میراث روایی مان و میراث زنده و پیوند آن به تجربه زیستی و زیست آیین های ایرانی باززایی آنها از طریق ادبیات و هنر است. وی گفت این رمان هم مثل رمان های قبل نویسنده معنایی میان فرهنگی دارد یعنی در آن رابطه فرهنگ شمال ایران و فرهنگ روسیه و قصه های پریان آن و سفرهایی دریایی میان این دو مطرح است. حسن زاده گفت، همچنان که پیشتر گفته ام یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران که زمان تولد گفتمانی رشته مردم شناسی و توجه به ارزش های فرهنگ عامه و قصه ها و فرهنگ مردمی و آشکار شدن ارزش و جایگاه مردم و فرهنگ و زبان آنان است انقلاب مشروطه است به گونه ای که نخستین رمان های ایرانی درآمیخته با زبان و آیین های مردم در آثار نویسندگانی چون جمالزاده و دهخدا دیده می شود و به این دلیل مقطع انقلاب مشروطه در آن انتخاب شده است. به واقع ما مردم شناسان در ظهور و تولد این رشته به این رویداد دین داریم و کتاب از این نظر ادای دینی است از سوی مردم شناسان. در این رمان عناصر نمادین فرهنگ مردم گیلان و مازندران دارای اهمیت زیادی است و شما مشاهده می کنید که چگونه نماد ساعت شهرداری رشت به ما یاد آور می شود که جلوی تحولات اجتماعی و توسعه را نمی توان گرفت. وی ضمن تایید نقطه نظر منتقدان گفت این کتاب به گفتمان زیست محیطی تعلق دارد و نشان می دهد که چگونه آلودگی محیط زیست رویاهای انسان را برای زندگی بهتر از میان می برد. وی ادامه داد همانطور که منتقدان محترم گفتند این کتاب کتابی در ستایش نقش زنان در فرهنگ شمال ایران در حفظ ارزش هایی چون زندگی، صلح، عشق، هنر و زیبایی است. وی گفت نقد رمان در رابطه ای سه گانه و برابر تعریف می شود که در یک سو مولف و در دو سوی دیگر منتقد و خواننده قرار دارند و شنیده شدن صدای هر سه آنها به درک یک اثر ادبی کمک می کند. وی افزود به قول فروغ فرخزاد نویسنده یک اثر ادبی پنجره ای را باز می کند که از کنار آن ادم هایی در طی همه دوره ها می توانند عبور کنند و صدای او را بشنوند.
